ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

Ίσως η κληρονομιά του Γαλιλαίου να είναι αυτό το τεράστιο χάσμα (gap) ανάμεσα στην επιστήμη και τη θρησκεία. Διαχωρισμός στον οποίο η βία της εποχής εκείνης μετατράπηκε σε παγερή αδιαφορία που είναι η μοντέρνα εκδοχή της βίας. Δεν σου επιτίθεται, σε αγνοώ, χωρίζουμε τα τσανάκια μας, κόβουμε τις γέφυρες. Φυσικά τα φράγματα αυτά είναι επιφανειακά και τεχνητά και λίγο αντέχουν στο χείμαρρο της πραγματικότητας.

Η ψυχιατρική επιστήμη και η ψυχολογία στην αγχώδη προσπάθεια τους να φανούν «επιστημονικές» αγνοούν με περισσή, αν όχι εγκληματική, το θεμελιώδες ανθρώπινο βίωμα που είναι το λεγόμενο «θρησκευτικό συναίσθημα». Λίγο ενδιαφέρει εδώ σε ποια ακριβώς ψυχική κατάσταση παραπέμπει ο όρος αυτός. Εκείνο που υπογραμμίζουμε είναι η αδιαφορία των επιστημών της ψυχής , στις επίσημες εκδοχές τους, απέναντι σε μια ψυχική κατάσταση που είναι ίσως εκείνη που συνδέει περισσότερο απ’ όλα όλους τους ανθρώπους σε όλο τα μήκη και πλάτη της γης και σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας.

Οι ειδικοί της ψυχής παρακάμπτουν το «κύριο συστατικό» της ψυχής θεωρώντας ότι δεν συνιστά αντικείμενο της μελέτης τους. Ένα από τα παράδοξα του επιστημονικού ρατιοναλισμού.

Ο Φρόυντ έχει ενταχθεί στο τάγμα των παράδοξων αυτών ειδικών. Είναι αλήθεια ότι ο ίδιος θεωρούσε τον εαυτό του άθεο Εβραίο αν και διαποτισμένος με την εβραϊκή παράδοση. Επίσης καταφέρθηκε εναντίον της Εκκλησίας που την προσομοίωσε με το στρατό ως προς τις ομαδικές ψευδαισθήσεις συναισθήματος ασφάλειας που παρέχει. Παρόλα αυτά που είναι συζητήσιμα ο Φρόυντ είναι ο μόνος που καταπιάστηκε με το θρησκευτικό συναίσθημα που το αναφέρει ως «ωκεάνιο» συναίσθημα. Δηλαδή εκείνο το βίωμα της ασημαντότητας του ανθρώπου μπροστά στην αιωνιότητα του κόσμου. Εξηγεί την προέλευση του από τις πρώτες εμπειρίες του αδύναμου νεογνού.

Όμως το θρησκευτικό συναίσθημα δεν είναι η αντανάκλαση της κακομοιριάς του ανθρώπου. Είναι αντίθετα η ψυχική του ανάταση η και ανάταξη μέσα από τη συμμετοχή του στο κοσμικό γίγνεσθαι, στη Δημιουργία παρόλη τη μικρότητα του.

Ο τρόπος της συμμετοχής αυτής παραμένει μυστήριο. Ότι κι αν κάνει η ανθρώπινη ματαιοδοξία παραμένει κομμάτι του κόσμου από τον οποίο δεν μπορεί να ξεφύγει. Τα δεσμά αυτά είναι μυστικά, με την αρχαία έννοια της λέξης. Με αντιφατικό τρόπο τα ίδια αυτά δεσμά είναι λυτρωτικά γιατί τον αναγκάζουν να συμμετέχει στο δημιουργικό γίγνεσθαι του κόσμου. Μπορεί τα Ελευσίνια Μυστήρια να συμμετείχαν σε τούτη την ανάδειξη των μυστικών και ιερών δεσμών του ανθρώπου, δηλαδή της ψυχής του με τη ψυχή του κόσμου.

Σε αυτόν ακριβώς το δεσμό, αν και όχι ρητά, αναφέρεται κατά κύριο λόγο η ψυχολογική προσέγγιση του Φρόυντ. Όροι δυσκολονόητοι η και παρεξηγημένοι όπως ασυνείδητο, παιδική σεξουαλικότητα, Υπερεγώ αναφέρονται σε άφατους δεσμούς του ανθρώπου με το κοσμικό γίγνεσθαι, σε καταστάσεις δηλαδή που ξεπερνούν σαρωτικά την ατομικότητά του. Παρά την αντίθετη γνώμη του εφευρέτη της Ψυχανάλυσης η Ψυχανάλυση είναι μια Μεταφυσική.

Στη Δυτική σκέψη και παράδοση η Μεταφυσική έχει υποκαταστήσει τη θεολογία, βλέπε Καντ και Χέγκελ από το 17^ο αιώνα. Οι όροι λίγη έχουν σημασία. Εκείνο που μετρά είναι το βίωμα εκείνο που μας κάνει άμεσους κοινωνούς με ότι μας ξεπερνά, είτε το λέμε μεταφυσικό, είτε μαγικό, είτε θαύμα!

Και η Γέννηση, η όποια γέννηση είναι Δημιουργία, είναι ένα θαύμα. Τουλάχιστον οι επιστήμονες μαιευτήρες δεν θα μας αρνηθούν το Δώρο αυτό.

Νικόλαος Χρηστίδης

ΚΑΒΑΛΑ

4/11/11